Sztuczne warunki to zagadnienie, które pojawia się nie tylko w sprawach o charakterze administracyjnym, ale coraz częściej są one przedmiotem zarzutów w sprawach karnych. Z naszych obserwacji wynika, że podmioty udzielające dofinansowań niejednokrotnie stoją na stanowisku, że ustalenie sztucznych warunków przez organ administracyjny jest równoznaczne z popełnieniem przestępstwa przez beneficjenta takiego dofinansowania. Czy aby na pewno tak jest?

Odpowiedzialność karna – sztuczne warunki

Odpowiedzialność karna za uzyskanie środków publicznych opiera się na przepisach, które wymagają czegoś więcej niż samo stwierdzenie, że określony model gospodarowania oceniono negatywnie.

O przestępstwie oszustwa  (art. 286 § 1 k.k.) lub przestępstwie złożenia nieprawdziwego oświadczenia w celu uzyskania środków (art. 297 § 1 k.k.) możemy mówić bowiem tylko gdy dojdzie do wskazania istnienia tzw. zamiaru kierunkowego. W wypadku obu ww. czynów chodzi o zamiar bezpośredniego osiągnięcia nienależnej korzyści i podjęcie w tym celu działań prowadzących do wprowadzenia organu w błąd.

Nie wystarcza więc (wbrew twierdzeniom podmiotów wypłacających środki w ramach dofinansowań) sam fakt, że konstrukcja gospodarowania okazała się z punktu widzenia organu nieprawidłowa lub nie mieściła się w przyjętych na danym etapie interpretacjach. Kluczowe jest to, czy osoba świadomie i celowo zmierzała do uzyskania płatności, wiedząc, że nie realizuje ich celu. Jeżeli działalność:

• była prowadzona faktycznie,
• miała ekonomiczne uzasadnienie,
• wynikała z dostępnych rekomendacji doradców lub
• była stosowaną w praktyce formą organizacji pracy,

brak jest podstaw do przypisywania zamiaru przestępnego.

Odmienne zasady postępowania karnego dot. sztucznych warunków

Pojęcie „sztucznych warunków” dotychczas miało znaczenie stricte administracyjne. Organy, działając w trybie przepisów o płatnościach bezpośrednich, dokonują oceny, czy określone czynności, w tym na przykład:

• zawarcie umowy dzierżawy,
• ustanowienie pełnomocnictwa do odbierania dopłat czy
• sposób organizacji prac polowych,

prowadzą do rzeczywistej realizacji celu systemu wsparcia, czy też jedynie formalnie (a więc i pozornie) spełniają jego wymagania. Jeżeli organ doszedł do wniosku, że działania beneficjenta służyły jedynie wykazaniu spełnienia warunków, ale bez faktycznego prowadzenia samodzielnej działalności rolniczej, może wydać decyzję o odmowie lub zwrocie środków. Istotne jest jednak to, że oceny dokonuje się w oparciu o reguły postępowania administracyjnego, w ramach którego to podmiot, który otrzymał wsparcie musi wykazywać, że spełnia warunki do uzyskania wsparcia.

W postępowaniu karnym zasady są zupełnie inne. Oskarżony beneficjent dopłaty nie ma obowiązku udowadniania swojej niewinności. To prokurator musi wykazać, że w czasie wnioskujący o dofinansowanie złożył wniosek o wsparcie z zamiarem obejścia prawa.  Koniecznym jest więc udowodnienie w procesie karnym, że beneficjent od początku zamierzał wprowadzić organ w błąd. Sam fakt zawarcia umowy dzierżawy, korzystania z pełnomocnictwa czy przepływu pieniędzy przez rachunek właściciela nie jest dowodem przestępstwa. Tym bardziej jeśli działalność rolnicza była prowadzona faktycznie i w sposób zgodny z jej ekonomicznym uzasadnieniem.

Podsumowanie

Ocena „sztucznych warunków” dokonywana w postępowaniu administracyjnym i karnym to dwie różne kwestie. Cofnięcie dopłat może wynikać z uznania, że określone działania nie realizowały założeń systemu wsparcia. Nie zawsze jednak będzie to równoznaczne z przestępstwem. Przypisanie jego popełnienia wymaga wykazania świadomego zamiaru wprowadzenia organu w błąd i osiągnięcia nienależnej korzyści. Nie każde naruszenie administracyjne ma charakter karny. Ponadto popełnienie przestępstwa mogą udowodnić wyłącznie organy ścigania, a nie organy i sądy administracyjne. 

Więcej na temat sztucznych warunków na naszej stronie dedykowanej prawu rolnemu:

https://ukur.pl/opinie/na-czym-polega-tworzenie-sztucznych-warunkow-przez-beneficjentow-doplat-rolnych/

https://ukur.pl/opinie/sztuczne-warunki-arimr-ciezar-dowodu/

radca prawny, mediator sądowy Przemysław Radziwon, szef praktyki prawa karnego gospodarczego

Zapewniamy obsługę prawną w zakresie prawa rolnego i sztucznych warunków.