Ustawa o rachunkowości, poza podstawowymi regulacjami związanymi z prowadzeniem ksiąg rachunkowych i przygotowywaniem sprawozdań, zawiera także przepisy warunkujące odpowiedzialność karną za określone zachowania. Poniższej zestawienie przepisów, które przewidują odpowiedzialność karną za naruszenie ustawy.

Odpowiedzialność za naruszenie obowiązków w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdań finansowych

Art. 77 Kto wbrew przepisom ustawy dopuszcza do:

• nieprowadzenia ksiąg rachunkowych,

• prowadzenia ksiąg rachunkowych wbrew przepisom ustawy,

• podawania w tych księgach nierzetelnych danych,

• niesporządzenia sprawozdania finansowego (w tym skonsolidowanego), sprawozdania z działalności (w tym z działalności grupy kapitałowej), sprawozdania z płatności na rzecz administracji publicznej (w tym skonsolidowanego),

• sporządzenia tych sprawozdań niezgodnie z przepisami ustawy

• zawarcia w tych sprawozdaniach nierzetelnych danych

podlega grzywnie od 100 do 1.080.000 zł lub karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie.

Kogo dotyczy obowiązek?

Katalog podmiotów, na których  ustawa nakłada obowiązki w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdań finansowych jest szeroki. Należą do nich m.in.:

• spółki prawa handlowego czyli osobowe (jawne, partnerskie, komandytowe) oraz spółki kapitałowe (z ograniczoną odpowiedzialnością., akcyjne i proste spółki akcyjne);
• inne osoby prawne (z wyjątkiem Skarbu Państwa i NBP)
• spółki cywilne i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą o ile przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy przekroczyły równowartość w walucie polskiej 2.000.000 euro
• przedsiębiorstwa w spadku (o ile w przeddzień otwarcia spadku były w nich prowadzone księgi rachunkowe)
• jednostki organizacyjne działające na gruncie przepisów prawa bankowego, przepisów o obrocie papierami wartościowymi, przepisów o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej czy przepisów o SKOK’ach
• gminy, powiaty, województwa i ich związki, a także państwowe, gminne, powiatowe i wojewódzkie jednostki budżetowe, gminne, powiatowe i wojewódzkie samorządowe zakłady budżetowe oraz inne osoby prawne z wyjątkiem Skarbu Państwa i NBP.

Odpowiedzialność biegłego rewidenta za sporządzoną przez siebie opinię o sprawozdaniu finansowym i dokumentach, na których ją oparł

Art.  78. 1. Biegły rewident, który sporządza niezgodną ze stanem faktycznym opinię o sprawozdaniu finansowym i stanowiących podstawę jego sporządzenia księgach rachunkowych jednostki lub sytuacji finansowo-majątkowej tej jednostki, podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 2 albo obu tym karom łącznie.

2. Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 działa nieumyślnie, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

Komentarz

Ustawa przewiduje odpowiedzialność karną także względem biegłych rewidentów. Rewident odpowie za to, że nie wywiązał się z obowiązku sporządzenia rzetelnej i zgodnej z prawdą opinii o sprawozdaniu finansowym i o dokumentach będących jej podstawą. Za takie działanie rewidentowi grozi kara grzywny w kwocie od 100 do 1.080.000 zł lub kara pozbawienia wolności do lat 2 albo obie te kary łącznie.

Rewident nie zawsze jest jednak w stanie stwierdzić, czy dokumenty, którymi dysponuje oddają rzeczywistość. To ma oczywisty wpływ na zgodność z prawdą samej opinii. Ustawodawca przewidział więc odpowiedzialność karną także za nieumyślne działanie rewidenta w omawianym zakresie. W takim wypadku grozić mu może wyłącznie grzywna bądź kara ograniczenia wolności, orzeczona maksymalnie w wymiarze 2 lat. 

Odpowiedzialność za naruszenie innych przepisów ustawy

Art. 79 Kto wbrew przepisom ustawy:

1) nie poddaje sprawozdania finansowego badaniu przez biegłego rewidenta,

2) nie udziela lub udziela niezgodnych ze stanem faktycznym informacji, wyjaśnień, oświadczeń biegłemu rewidentowi albo nie dopuszcza go do pełnienia obowiązków,

3) nie składa sprawozdania finansowego do ogłoszenia,

4) nie składa sprawozdania finansowego, skonsolidowanego sprawozdania finansowego, sprawozdania z działalności, sprawozdania z działalności grupy kapitałowej, sprawozdania z płatności na rzecz administracji publicznej, skonsolidowanego sprawozdania z płatności na rzecz administracji publicznej we właściwym rejestrze sądowym,

4a) nie zamieszcza na stronie internetowej jednostki dokumentów, o których mowa w art. 49b ust. 9, art. 55 ust. 2c oraz art. 69 ust. 5 ustawy,

5) nie udostępnia sprawozdania finansowego i innych dokumentów, o których mowa w art. 68 ustawy,

6) prowadzi działalność gospodarczą w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych mimo niespełnienia warunków,

7) prowadzi działalność gospodarczą w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych bez spełnienia przez przedsiębiorców zajmujących się usługowym prowadzeniem ksiąg rachunkowych obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia,

8) rozwiązuje umowę o badanie sprawozdania finansowego, bez uzasadnionej podstawy, lub nie informuje Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego, a w odpowiednich przypadkach – Komisji Nadzoru Finansowego, o rozwiązaniu tej umowy,

9) zawiera z firmą audytorską umowę o badanie ustawowe na okres krótszy niż 2 lata,

10) stosuje klauzule umowne ograniczające możliwość wyboru firmy audytorskiej

– podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

Komentarz

W przytoczonym artykule wymieniono wiele niedozwolonych czynów związanych z obowiązkami sprawozdawczymi, działalnością usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych  czy współpracy z firmami audytorskimi.  Ich sprawcy podlegają karze grzywny w kwocie  od 100 do 1.080.000 złotych albo karze ograniczenia wolności do lat 2.

Jak widać podmioty objęte ustawą o rachunkowości powinny zwrócić szczególną uwagę na przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej. Niewypełnienie omówionych obowiązków może przysporzyć niepotrzebnych kłopotów finansowych lub co gorsza pozbawić wolności. 

radca prawny, mediator sądowy Przemysław Radziwon