Zdarza się, że umowa zawierana między przedsiębiorcą a konsumentem nie jest wykonywana tuż po jej zawarciu. Dzieje się tak między innymi w sytuacjach, w których przedmiot świadczenia nie istnieje w momencie zawierania umowy i ma powstać dopiero w przyszłości. Przykładem jest umowa na wykonanie mebli na zamówienie czy umowa deweloperska. W przypadku tej ostatniej od momentu zawarcia umowy do chwili przeniesienia na klienta własności lokalu może minąć nawet kilka lat. W tym czasie może wydarzyć się wiele różnych rzeczy, spośród których zmiana regulacji prawnych, na przykład w zakresie wysokości stawek VAT, wydaje się dość prawdopodobnym scenariuszem.

Zmiana stawki VAT nigdy nie będzie bez znaczenia dla stron umowy, z których jedna jest przedsiębiorcą – podatnikiem VAT, a druga konsumentem. Jeśli strony określą w umowie wynagrodzenie w kwocie brutto, ryzyko zmiany tej stawki w całości ponosi przedsiębiorca. W razie jej zwiększenia może okazać się, że wzrost obciążeń podatkowych, którego nie przewidziano w momencie zawierania umowy, częściowo pochłonie zakładany zysk z transakcji. Czy wystarczające będzie zatem określenie należnego przedsiębiorcy wynagrodzenia jako sumy konkretnej kwoty netto oraz VAT zgodnie z obowiązującymi przepisami? W umowach z konsumentami – nie.

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Prezes UOKiK są w tej kwestii jednomyślni. Zgodnie twierdzą, że przedsiębiorca nie może przenieść w całości ryzyka ekonomicznego transakcji na konsumenta. Konsument w momencie zawierania umowy musi mieć świadomość całkowitych kosztów, które będzie musiał ponieść w związku z jej wykonaniem. Jeśli stawka VAT właściwa dla świadczenia objętego umową ulegnie zmianie, nie można  zmusić konsumenta do zapłaty wynagrodzenia według nowej, niewynikającej wprost z umowy stawki. W takiej sytuacji przedsiębiorca powinien przyznać konsumentowi prawo do odstąpienia od umowy. Dotyczy to zarówno przypadku, kiedy umowa definiuje wynagrodzenie jako sumę kwoty netto i VAT w bliżej nieokreślonej stawce, jak również sytuacji, w której strony umówiły się na wynagrodzenie w kwocie brutto, jednak przedsiębiorca zastrzegł sobie prawo do jego zmiany w razie zmiany stawki VAT.

Jeżeli przedsiębiorca wprowadzi do stosowanego w obrocie z konsumentami wzorca umownego mechanizm pozwalający mu na zmianę wynagrodzenia w razie zmiany stawki VAT, nie przyznając jednocześnie konsumentowi prawa do odstąpienia od umowy, postanowienie może zostać uznane za klauzulę niedozwoloną.

Z cyklu KLAUZULE NIEDOZWOLONE:

Zgubne skutki stosowania schematów

Poradnik dla przedsiębiorców