Nabycie udziałów w spółce to dobry sposób powiększenia i rozwoju działalności, czy też wejścia na nowe rynki. Zamiast budować biznes od podstaw, inwestorzy decydują się na zakup takiego już prosperującego, często z rozpoznawalną marką. Takie inwestycje wiążą się jednak z szeregiem ryzyk potransakcyjnych, które mogą wynikać z niewłaściwej oceny stanu prawnego i finansowego przedsiębiorstwa. Dlatego faktyczny koszt nabycia udziałów, to nie tylko cena. Na etapie planowania i negocjowania transakcji pojawiają się konieczność podjęcia szeregu dodatkowych czynności, które mają zapewnić bezpieczne przeprowadzenie transakcji. Badanie stanu firmy, czy obsługa prawna transakcji, to oczywiści dodatkowe koszty. Kiedy koszty związane z nabyciem udziałów będą stanowić koszty podatkowe? To zależy.

Podział na wydatki na nabycie udziałów i koszty związane z ich nabyciem

Ustawy o podatkach dochodowych wyłączają z kosztów uzyskania przychodu wydatki na nabycie lub objęcie udziałów albo wkładów w spółdzielni, udziałów (akcji) oraz papierów wartościowych, a także wydatków na nabycie tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych. Wydatki takie są jednak kosztem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia tych udziałów w spółdzielni, udziałów (akcji) oraz papierów wartościowych, z wykupu przez emitenta obligacji, a także z umorzenia, odkupienia, wykupienia albo unicestwienia w inny sposób tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych [z zastrzeżeniami] (art. 23 ust. 1 pkt 38 u.p.d.o.f.; art. 16 ust. 1 pkt 8 u.p.d.o.p.).

Kluczowe staje się zdefiniowanie pojęcia wydatków na nabycie lub objęcie udziałów. Takie wydatki można ująć w kosztach uzyskania przychodów dopiero w momencie sprzedaży udziałów (akcji). Wpływać więc będą na podatek dochodowy od sprzedaży udziałów.

Analiza stanowisk organów podatkowych i orzecznictwa wskazuje, że przez wydatki na nabycie lub objęcie udziałów należy rozumieć wydatki bezpośrednio warunkujące nabycie udziałów lub akcji. Sąd to więc takie wydatki, których poniesienie jest konieczne, aby mogło dojść do skutecznego nabycia udziałów lub akcji. Takimi wydatkami będą w szczególności:

• cena nabycia udziałów (akcji),
• koszty opłat notarialnych,
• podatek od czynności cywilnoprawnych,
• opłaty sądowe i skarbowe związane z nabyciem udziałów (akcji).

Inne koszty transakcyjne nie podlegają pod regulację ww. przepisów – nie wiążą się bezpośrednio z nabyciem udziałów, ale mają pośredni związek z ich nabyciem. Ich celem jest zapewnienie bezpieczeństwa prawnego i biznesowego transakcji.

O jakich kosztach mowa? Są to wszystkie koszty wynikające z faktu przeprowadzenia transakcji, ale jednocześnie nie będące (od strony formalno-prawnej) konieczne do jej przeprowadzenia. Zalicza się tu:

• koszty doradztwa (prawnego, podatkowego, czy finansowego);
• koszty rzeczoznawców dot. wyceny udziałów,
• koszty due diligence,
• koszty wsparcia przy negocjacji warunków transakcyjnych,
• inne koszty wynikające z transakcji.

Koszty te można rozliczać w kosztach podatkowych na zasadach ogólnych.

Moment potrącenia kosztów

To, do której z dwóch ww. grup zaliczony zostanie koszt związany z nabyciem udziałów, determinować będzie moment, w którym mogą zostać rozliczone.

Wydatki bezpośrednio warunkujące nabycie udziałów, stanowią koszty bezpośrednio związane z przychodami. Koszty tego rodzaju będą więc potrącalne w roku podatkowym, w którym osiągnięty zostanie przychód z odpłatnego zbycia udziałów (art. 22 ust. 5 w zw. z art. 23 ust. 1 pkt 38 u.p.d.o.f.; art. 15 ust. 4 w zw. z art. 16 ust. 1 pkt 8 u.p.d.o.p.).

Z kolei inne koszty transakcyjne (tzw. koszty pośrednie), jako koszty inne niż koszty bezpośrednio związane z przychodami, są potrącalne w dacie ich poniesienia. Koszty te ujmowane są w momencie ich poniesienia na podstawie otrzymanej faktury lub innego dokumentu (art. 22 ust. 5c i 5 d u.p.d.o.f.; art. 15 ust. 4d i 4e u.p.d.o.p.).

Podsumowanie

Prawidłowe przyporządkowanie kosztów jest kluczowe z punktu widzenia momentu ich rozliczenia w kosztach podatkowych. Bezpośrednie wydatki na nabycie udziałów można odliczyć dopiero przy sprzedaży udziałów, natomiast koszty pośrednie są ujmowane na bieżąco.

radca prawny Anna Jabłońska, szefowa praktyki prawa korporacyjnego, M&A oraz cen transferowych