W doktrynie i orzecznictwie znajdziemy wiele informacji na temat odpowiedzialność członków zarządu. Rzadziej podnoszony jest temat odpowiedzialności członków rady nadzorczej, a to przecież kluczowy organ nadzoru nad wszystkimi dziedzinami działalności spółki. Co więcej, posiada bardzo istotne obowiązki wspierające jej prawidłowe funkcjonowanie.

Odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę

Przepisami, które ustanawiają odpowiedzialność m.in. członków rad nadzorczych za szkodę są art. 483 KSH (w przypadku spółki akcyjnej) i odpowiadający mu art. 293 KSH (w przypadku spółki z o.o.). Zgodnie z nimi członek rady odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spółki, chyba że nie ponosi winy.

Jak wskazuje się w orzecznictwie, artykuły te stanowią autonomiczną podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej członków organów spółki. Wyłączają zastosowanie zasad ogólnych z KC (tak: Wyrok SA w Gdańsku z 23.1.2013 r. V ACA 1016/12).

Odpowiedzialność członków rady nadzorczej względem spółki jest solidarna. Oznacza to, że spółka może domagać się naprawienia szkody od wszystkich członków rady, jak również od każdego z nich oddzielnie. W przypadku dochodzenia odpowiedzialności wyłącznie w stosunku do niektórych członków rady, z pominięciem pozostałych, członkom pociągniętym do odpowiedzialności przysługuje względem pozostałych roszczenie regresowe. Spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z nich, zwalnia pozostałych z odpowiedzialności względem spółki.

Zgodnie z art. 390 KSH rada nadzorcza wykonuje swoje obowiązki kolegialnie. Jednak do pełnienia określonych czynności nadzorczych może delegować poszczególnych swych członków, bądź ustanawiać doraźne lub stałe komitety. Skorzystanie z tych uprawnień nie zwalnia jednak jej członków z odpowiedzialności za sprawowanie nadzoru w spółce.

W celu ustalenia odpowiedzialności członka rady, spełnione muszą zostać następujące przesłanki:

• członek rady wyrządził szkodę spółce,
• między szkodą a zachowaniem członka występuje związek przyczynowo – skutkowy,
• działanie bądź zaniechanie członka było sprzeczne z prawem lub umową/statutem spółki,
• działanie bądź zaniechanie wystąpiło w sposób zawiniony (domniemywa się winę członka rady).

Przy wykonywaniu obowiązków członek rady musi zachowywać należytą staranność wynikającą z zawodowego charakteru jego działalności, a także kierować się obowiązkiem lojalności.

Zgodnie z art. 483 § 3 KSH (i odpowiednio 293 § 3 KSH) członek rady nie narusza obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny. Przepis ten nakazuje uwzględnienie zasady biznesowej oceny sytuacji (Business Judgement Rule).

Inne przykłady odpowiedzialności

Członkowie rad nadzorczych podlegają również odpowiedzialności karnej. Przykładem podstawy karnej odpowiedzialności członków rady jest art. 587 KSH. Zgodnie z tym przepisem, kto przy wykonywaniu obowiązków związanych ze spółkami kapitałowymi lub z łączeniem, podziałem i przekształcaniem spółki ogłasza dane nieprawdziwe albo przedstawia je organom spółki, władzom państwowym lub osobie powołanej do rewizji, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Penalizowane jest również działanie nieumyślne. W tym przypadku karą jest grzywna, ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności do roku.

Inną podstawę odpowiedzialności członka rady ustanawia ustawa o rachunkowości, a dokładniej art. 4a. Zgodnie z nim członkowie rady nadzorczej są zobowiązani do zapewnienia, aby sprawozdanie finansowe (w tym sprawozdanie skonsolidowane) oraz sprawozdanie z działalności (w tym sprawozdanie z działalności grupy kapitałowej) spełniały wymagania przewidziane w ustawie. Artykuł ten ustanawia solidarną odpowiedzialność kierownika jednostki i członków rady za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem stanowiącym naruszenie obowiązku zapewnienia zgodności sprawozdań z prawem.

Podsumowanie

Ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe w spółce akcyjnej. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością obowiązek pojawia się, gdy kapitał zakładowy wynosi przynajmniej 500.000 złotych, a wspólników jest więcej niż 25. Możliwe jest też dobrowolne ustanowienie rady w spółce z o.o. W kontekście tematu odpowiedzialności członków organów na myśl przychodzi przede wszystkim zarząd. Nie należy jednak zapominać o odpowiedzialności członków rady.  Podobnie jak członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za podejmowane przez nich działania. Oprócz cywilnoprawnej odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce, której autonomicznym źródłem jest art. 483 (293) KSH, członkowie rady powinni mieć na uwadze potencjalną odpowiedzialność karną oraz inne uregulowania ustawowe, takie jak przepisy ustawy o rachunkowości.

radca prawny, dr Magdalena Bieluk