Treść klauzul modyfikacyjnych już od dawna stanowi ważny problem praktyczny przy konstruowaniu wzorców umów kierowanych do konsumentów.

W ostatnim czasie Prezes UOKiK wydał dwie decyzje, w których uzasadnieniach sformułował szereg istotnych wskazówek pomocnych przy konstruowaniu klauzuli modyfikacyjnej lub ocenie jej dopuszczalności.

Jedynym z ukaranych przez Prezesa UOKiK przedsiębiorców jest spółka Allegro. Organ zarzucił jej stosowanie klauzuli modyfikacyjnej stanowiącej klauzulę niedozwoloną.

Analizując postanowienia wzorca umownego Allegro Prezes UOKiK doszedł do ciekawych wniosków. Stwierdził, że mimo że umowa, której dotyczy wzorzec, jest zawierana na czas nieoznaczony, to fakt dokonywania rozliczeń (płatności) z góry za konkretne okresy rozliczeniowe powoduje, że w tych z góry opłaconych okresach wywołuje zbliżone skutki do umowy na czas oznaczony. W ocenie Prezesa UOKiK nie zmienia tego możliwość odzyskania przez konsumenta zapłaconej przez niego z góry kwoty za okres, w którym nie skorzystał z usługi, gdyż wypowiedział umowę po zmianie wzorca. Na marginesie Prezes UOKiK zwrócił uwagę na niezamieszczanie w komunikacie o zmianie regulaminu informacji o przysługującym konsumentom prawie do proporcjonalnego zwrotu opłaty ani o sposobie takiego zwrotu. Zdaniem Prezesa UOKiK zmiana wzorca umowy w z góry opłaconym przez konsumenta okresie zasadniczo jednak nie powinna być możliwa, a z całą pewnością nie może dotyczyć istotnych warunków umowy (jak na przykład cena, próg darmowej dostawy, a nawet oferowane sposoby dostaw).

Prezes UOKiK nie zakwestionował samej możliwości stosowania klauzuli modyfikacyjnej we wzorcach umów. Uznał, że można to robić, o ile klauzula jest prawidłowa.  Powinna w ocenie organu precyzować w sposób dostateczny przesłanki wprowadzenia zmian warunków zawartych umów oraz ich zakres. Zmiany warunków umów dokonywane na podstawie klauzuli modyfikacyjnej powinny mieć uzasadniony charakter, zakres adekwatny do ich przyczyn, a także uwzględniać wymóg poszanowania natury stosunku prawnego i być weryfikowalne dla konsumenta. Okoliczności zmiany warunków umowy nie powinny pozostawiać zbyt szerokiego pola do podejmowania arbitralnej decyzji przez przedsiębiorcę, a co za tym idzie – nie umożliwiać mu dowolnej interpretacji przesłanek dokonania zmian warunków umów. Z tego względu niedopuszczalne są klauzule blankietowe lub zbyt ogólne (np. posługujące się pojęciem „ważnych powodów”). Niedopuszczalne zdaniem Prezesa UOKiK są także wskazujące na błahe lub oczywiste do przewidzenia dla przedsiębiorcy przesłanki oraz pozwalające na modyfikację istotnych warunków umowy.

Takie same wnioski co do zasad prawidłowego konstruowania klauzul modyfikacyjnych we wzorcach umów wynikają również z uzasadnienia decyzji wydanej przez Prezesa UOKiK wobec spółki Vectra. Nie był to wprawdzie główny problem w tej sprawie, jednak organ go poruszył. Podstawowym zagadnieniem analizowanym w tym przypadku przez Prezesa UOKiK była możliwość zmiany warunków umowy o charakterze ciągłym zawartej na czas nieokreślony w sytuacji, kiedy umowa nie zawiera klauzuli modyfikacyjnej. Prezes UOKiK stwierdził, że nie ma takiej możliwości.

Z uzasadnień powyższych decyzji można zatem wyprowadzić następujące wnioski:

• jeżeli umowa (wzorzec umowny) nie zawiera klauzuli modyfikacyjnej, to przedsiębiorca nie może jednostronnie zmieniać warunków umowy. Dotyczy to zarówno umów okresowych, jak również umów zawieranych na czas nieoznaczony;
• umowy okresowe zasadniczo nie powinny podlegać zmianom. Wprowadzenie do takich umów klauzul modyfikacyjnych można rozważyć na zasadzie absolutnego wyjątku i podchodzić do nich wyjątkowo ostrożnie. Zmiany te nie mogą dotyczyć istotnych warunków umowy;
• wprowadzane do umów (wzorców umów) klauzule modyfikacyjne powinny dostatecznie precyzować przesłanki wprowadzenia zmian warunków zawartych umów oraz ich zakres. Zmiany warunków umów dokonywane na podstawie klauzuli modyfikacyjnej powinny mieć uzasadniony charakter, zakres adekwatny do ich przyczyn oraz uwzględniać wymóg poszanowania natury stosunku prawnego i być weryfikowalne dla konsumenta. Nie mogą umożliwiać przedsiębiorcy dowolnej interpretacji przesłanek dokonania zmian warunków umów. Ponadto określone w takiej klauzuli przesłanki zmiany umowy nie mogą być błahe lub oczywiste do przewidzenia dla przedsiębiorcy przesłanki oraz pozwalające na modyfikację istotnych warunków umowy.

radca prawny Anna Oponowicz