Potrącenie lub umowna kompensata to powszechna wśród przedsiębiorców praktyka regulowania wzajemnych wierzytelności. Czy jednak, po dokonaniu potrącenia, można być spokojnym, że kontrahent nie uzyska wyroku zasądzającego na jego rzecz roszczenie objęte tym potrąceniem?  Niestety takiej gwarancji nie ma.

Obowiązujący od listopada 2019 r. przepis art. 203 § 1 i 2 ¹ k.p.c. wprowadził poważne ograniczenia w możliwości obrony pozwanego w drodze zarzutu potrącenia. Od lat funkcjonują również ograniczenia obrony zarzutem potrącenia w postępowaniu uproszczonym.

Jaka wierzytelność może być przedmiotem zarzutu potrącenia? 

W świetle art. 203 ¹ § 1 k.p.c. podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanego pochodząca z tego samego stosunku prawnego, co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność pozwanego jest niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego.

Co to oznacza? Jeżeli potrącimy karę umowną należną nam od kontrahenta z jednej umowy z wynagrodzeniem tego kontrahenta z drugiej umowy, to nasz zarzut potrącenia, co do zasady, będzie niedopuszczalny. Sąd zasądzi wynagrodzenie na rzecz kontrahenta tak, jakby potrącenia w ogóle nie było. Pozwanemu pozostanie obrona w drodze kolejnego powództwa – przeciwegzekucyjnego.   

Dodatkowe ograniczenia w postępowaniu uproszczonym

Dodatkowe ograniczenia obrony zarzutem potrącenia obowiązują w drobnych sprawach o świadczenie nieprzekraczające 20 000 zł, które rozpoznawane są w postępowaniu uproszczonym. W świetle art. 505 ⁴ § 2 k.p.c. w postępowaniu uproszczonym niedopuszczalny jest zarzut potrącenia, jeżeli wierzytelność pozwanego objęta tym zarzutem nie nadaje się do rozpoznania w postępowaniu uproszczonym.

Co to oznacza? W sprawie prowadzonej w postępowaniu uproszczonym, pozwany nie może podnieść zarzutu potrącenia, jeżeli wierzytelność, którą potrącił przekracza 20 000 zł. W praktyce jest to doniosłe ograniczenie. Jeżeli np. nasz kontrahent udzielił kaucji gwarancyjnej w wysokości 18 000 zł i potrącimy z tej kaucji część naszej wierzytelności wzajemnej ogółem wyższej niż 20 000 zł – np. karę umowną za zwłokę w wykonaniu umowy w wysokości 50 000 zł – zarzut potrącenia w postępowaniu o zwrot tej kaucji gwarancyjnej nie będzie dopuszczalny. Kwota wierzytelności wzajemnej (kary umownej) nie kwalifikuje tego roszczenia do rozpoznania w postępowaniu uproszczonym. Innymi słowy – nasz kontrahent będzie mógł dochodzić w postępowaniu uproszczonym swojego roszczenia i uzyska ochronę, a sąd nie będzie badał zarzutu potrącenia.

Jakie jest zatem wyjście z tej sytuacji? Można wnioskować, aby sąd odstąpił od rozpoznania sprawy w postępowaniu uproszczonym. Jeżeli to nie będzie skuteczne – pozostaje obrona w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego.

Podsumowując, potrącenia to w tej chwili ryzykowny sposób regulowania wzajemnych wierzytelności. W razie, gdy spór z naszym kontrahentem przeniesie się na drogę sądową, obrona zarzutem potrącenia, w niektórych sytuacjach, może nie być skuteczna.

adwokat Karolina Wenclik-Macewicz