W dobie mediów społecznościowych, gdzie dzielenie się zdjęciami stało się codziennością, świadomość ochrony prywatności i wizerunku jest kluczowa. Choć rośnie społeczna wiedza na temat praw związanych z prywatnością, łatwo uśpić czujność, uznając niektóre działania za naturalną część internetowego świata. Jednym z takich elementów jest rozpowszechnianie wizerunku. Jak robić to zgodnie z prawem i jakie prawa przysługują osobom, których wizerunek został upubliczniony bez zgody?

Wizerunek jako dobro chronione prawem

Wizerunek to dobro osobiste, które podlega ochronie na podstawie kilku aktów prawnych, w tym:

• Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
• RODO (Rozporządzenia o ochronie danych osobowych),
• Kodeksu cywilnego.

Przed publikacją czyjegoś wizerunku w mediach społecznościowych, warto znać zasady, które pozwolą uniknąć naruszeń prawa. Z kolei osoby, których wizerunek został bezprawnie wykorzystany, powinny wiedzieć, jak mogą się bronić.

Ochrona wizerunku według prawa autorskiego

Zasady rozpowszechniania wizerunku reguluje art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Kluczowa zasada brzmi: rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej.  Ustawa określa jednocześnie trzy wyjątki od tej zasady. Zezwolenie nie jest potrzebne, jeśli osoba, której wizerunek ma być rozpowszechniony:

• otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie,
• jest powszechnie znana, a zdjęcie wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych i zawodowych;
• stanowi jedynie szczegół większej całości takiej jak zgromadzenie, publiczna impreza, krajobraz.

Test eliminacji: Kiedy wizerunek jest „szczegółem”?

Najwięcej wątpliwości budzi trzeci wyjątek. Jak ocenić, czy wizerunek osoby na zdjęciu jest jedynie „szczegółem większej całości”? Pomocny jest test eliminacji. Polega on na usunięciu wizerunku danej osoby z obrazu i sprawdzeniu, czy zmienia to jego sens. Jeśli usunięcie osoby nie wpływa na przekaz obrazu, jej wizerunek można uznać za szczegół wiekszej całóści.

Prawa osoby, której wizerunek rozpowszechniono bez zgody

Jeśli wizerunek został upubliczniony bez zezwolenia, osoba poszkodowana ma prawo:

• żądać zaprzestania takich działań;
• wymagać działań naprawczych, np. publicznych przeprosin w odpowiedniej formie;

Dodatkowo jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać „właścicielowi” wizerunku sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na jego żądanie – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany cel społeczny.

Wizerunek a ochrona danych osobowych (RODO)

Wizerunek to również dana osobowa i jako taka podlega ochronie RODO. Rozporządzenie reguluje obowiązki administratorów danych związane z przetwarzaniem, w tym zbieraniem i wykorzystywaniem wizerunku. 

Zwracam w tym miejscu uwagę na ważny wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego wydany  16 października 2024 r. w sprawie o sygn. akt: III OSK 4984/21. NSA uznał, że RODO ma zastosowanie także do prywatnych profili w mediach społecznościowych, jeśli treści są publicznie dostępne dla nieograniczonego kręgu odbiorców.

Naruszenie przepisów RODO może skutkować:

• wysokimi karami pieniężnymi nakładanymi przez Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych;
• roszczeniami cywilnoprawnymi ze strony osoby, której dane zostały wykorzystane niezgodnie z prawem.

Ochrona wizerunku w Kodeksie cywilnym

Wizerunek jako dobro osobiste jest chroniony także przez Kodeks cywilny. W przypadku zagrożenia lub naruszenia tego dobra, poszkodowany może:

• żądać zaprzestania działań naruszających prawo,
• wymagać działań naprawczych, np. publicznych przeprosin,
• domagać się zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty na cel społeczny,
• żądać naprawienia szkody majątkowej, jeśli naruszenie wywołało straty finansowe.

Podsumowanie: świadomość to klucz do ochrony wizerunku

W erze mediów społecznościowych ochrona wizerunku staje się coraz bardziej istotna. Znajomość przepisów pozwala nie tylko uniknąć naruszeń, ale także skutecznie bronić swoich praw. Publikując zdjęcia, zawsze warto działać z rozwagą i szacunkiem dla prywatności innych. W razie naruszenia wizerunku, poszkodowani mają szereg narzędzi prawnych, by chronić swoją prywatność.

radca prawny Patrycja Wasilewska, szefowa praktyki prawa ochrony danych osobowych