Trybunał Konstytucyjny orzekł, że dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów jest niekonstytucyjny. Orzeczenie Trybunału było odpowiedzią na skargę konstytucyjną, którą wniósł powtórnie skazany za tak zwaną „jazdę pod wpływem”.

Skarga konstytucyjna

Trybunał zajął się dożywotnim zakazem prowadzenia pojazdów w związku z rozpoznaniem skargi konstytucyjnej. Wniósł ją skazany, którego uznano za winnego ponownego prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Obok kary pozbawienia wolności wymierzono mu środek karny w postaci dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów. Zakaz nałożono obligatoryjnie, zgodnie z art. 42 § 3 k.k.

Skazany w skardze wskazał, że przepis nakładający obowiązek dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych dla recydywistów już wcześniej prawomocnie karanych za tzw. „jazdę pod wpływem”, jest sprzeczny z zasadą trójpodziału władzy, prawem do sądu, zasadą domniemania niewinności oraz niezależnością władzy sądowniczej. W jego ocenie, przepis ten narzuca bowiem sądowi orzekającemu tylko jedno rozwiązanie. Odbiera tym samym swobodę decyzyjną i uniemożliwia proporcjonalne wymierzanie kar.

Orzeczenie TK

Trybunał Konstytucyjny w odpowiedzi na skargę, wydał 4 czerwca br. orzeczenie, w którym uznał dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów za niekonstytucyjny. Według TK  zobowiązanie sądu do nałożenia dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych (art. 42 § 3 k. k. ) za ponowne prowadzenie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego ( art. 178a § 4 k.k.) jest niezgodne z Konstytucją. Trybunał uznał, że przepis ten łamie prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd i przeczy konstytucyjnej zasadzie domniemania niewinności. 

Obligatoryjny zakaz prowadzenia pojazdów

Zgodnie z art. 42 § 3 Kodeksu karnego, sąd ma obowiązek nałożyć dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych w przypadku:

• Ponownego prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających (art. 178a § 4 k.k.).
• Sprowadzenia katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, zagrażającej życiu, zdrowiu wielu osób lub mieniu w dużych rozmiarach, jeżeli skutkiem jest śmierć osoby lub ciężki uszczerbek na zdrowiu (art. 173 k.k.).
• Spowodowania wypadku komunikacyjnego w typie kwalifikowanym (art. 177 § 2 k.k.).
• Spowodowania wypadku komunikacyjnego przez żołnierza prowadzącego uzbrojony pojazd mechaniczny (art. 355 § 2 k.k.).

Wyjątek stanowią przypadki uzasadnione szczególnymi okolicznościami.

Ograniczona swoboda sądów w wymierzaniu kar

Trybunał podkreślił, że przepis narzucający obowiązek dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów nie różnicuje skutków popełnianych przestępstw. Dotyczy zarówno sprawców przestępstwa prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości, jaki i osób odpowiedzialnych za katastrofę w ruchu, z ofiarami śmiertelnymi lub powodującymi wypadki. Oznacza to, że ustawodawca zrównał sytuację karnoprocesową sprawców poważnych przestępstw materialnych (potocznie przestępstw skutkowych – wywołujących określone skutki) z przestępstwami formalnymi (dla których popełnienia nie ma znaczenia to, czy określony skutek miał miejsce czy też nie). Wynika z tego, że sądy w wypadkach wskazanych w art. 42 § 3 k.k. nie mają możliwości dostosowania kary do rodzaju naruszonego dobra oraz skutków popełnionego czynu.

Według TK, ustawodawca znacząco ograniczył więc swobodę sądów w wymierzaniu kar. Narzucił z góry konkretną sankcję za określone przestępstwa. Brak możliwości  przeprowadzenia przez sąd własnej oceny przypadku, znacząco ogranicza tzw. uznanie sędziowskie, co stanowi naruszenie zapisów Konstytucji RP.

radca prawny Przemysław Radziwon