System kaucyjny w Polsce to rozwiązanie mające na celu zwiększenie poziomu recyklingu opakowań i zmniejszenie ilości odpadów trafiających do środowiska. Polega on na doliczaniu kaucji do ceny napojów w określonych opakowaniach, którą można odzyskać po zwrocie pustego opakowania.

Pojęcie kaucji definiuje wprost ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.  Poprzez kaucję rozumie się określoną kwotę pieniężną pobieraną w momencie sprzedaży produktu w opakowaniu na napoje jednorazowego albo wielokrotnego użytku, będącego napojem, zwracaną w momencie zwrotu odpowiednio opakowania objętego systemem kaucyjnym albo odpadu opakowaniowego powstałego z opakowania objętego systemem kaucyjny.

Kogo dotyczy system kaucyjny?

1. Konsumenci
   Konsumenci będą płacić kaucję przy zakupie napojów i będą mogli ją odzyskać po zwrocie opakowań. Co istotne konsumenci mogą zapomnieć o kolekcjonowaniu paragonów.  Paragon nie będzie wymagany do zwrotu opakowania.

2. Sklepy
   Obowiązek przyjmowania opakowań będzie zależał od powierzchni sklepu. I tak:

• małe sklepy (poniżej 200 m²) – nie będą miały obowiązku przyjmowania opakowań, ale mogą to robić dobrowolnie;
• duże sklepy (powyżej 200 m²) – będą miały obowiązek przyjmowania pustych opakowań i zwracania kaucji.

3. Producenci i wprowadzających do obrotu
   Ta grupa podmiotów, będzie miała obowiązek wprowadzać opakowania objęte systemem i dołączyć do systemu kaucyjnego (przez operatora systemu).

Jakie typy opakowań obejmuje system kaucyjny?

• Jednorazowe plastikowe butelki (PET) do 3 l (razem z zakrętkami/wieczkami) — kaucja: 0,50 zł.
• Metalowe puszki do 1 l — kaucja: 0,50 zł.
• Szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 l — kaucja: 1,00 zł

Opakowania wyłączone

 Ze względu na wymogi sanitarne, z systemu kaucyjnego wyłączone zostały opakowania po produktach mlecznych (m.in. po mleku, jogurtach).

Etykietowanie

Opakowania muszą być oznakowane w taki sposób, żeby wskazywały, że są objęte systemem kaucji. Na opakowaniu musi się także znaleźć informacja o wysokości kaucji.

System kaucyjny – rola podmiotu reprezentującego

System kaucyjny jest prowadzony przez podmiot reprezentujący. Prowadzenie systemu kaucyjnego wymaga uzyskania zezwolenia, które jest wydawane w drodze decyzji przez ministra właściwego do spraw klimatu. Wymogi dotyczące podmiotu reprezentującego określa ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Obowiązki tej instytucji obejmują zbieranie opakowań, ich transport, ewidencję, rozliczenia z odbiorcami, a także zapewnienie kaucji. Oprócz prowadzenia systemu kaucyjnego podmiot reprezentujący ma obowiązek zwrotu kaucji podmiotowi, który zwrócił kaucję użytkownikowi końcowemu. Dotyczy to podmiotu reprezentującego, który dokonał odbioru opakowań lub odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań objętych systemem kaucyjnym od tego podmiotu.

Przyjmowanie i rozliczanie zwrotów opakowań objętych kaucją – obowiązki przedsiębiorców 

Przedsiębiorcy zobowiązani do prowadzenia punktu zbiórki opakowań w ramach systemu kaucyjnego,  powinni do  1 października br. skontaktować się z wybranym podmiotem reprezentującym (lista tych podmiotów została opublikowana na stronie Ministerstwa Klimatu i Środowiska) i ustalić z nim zakres współpracy, a także podpisać umowę.

Zgodnie z wytycznymi ministerstwa, należy przy tym zwrócić uwagę, aby w umowie były wyraźnie wskazane: 

• terminy realizacji rozliczeń pobranej i zwróconej kaucji, 
• sposoby raportowania ilości nabytych i sprzedanych napojów w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym,  
• ilość zwróconych opakowań, 
• wysokość pobranych, zwróconych i niezwróconych kaucji, 
• wysokość handling fee, czyli przysługującej placówce handlowej opłaty za prowadzenie punktu zbiórki.  

Powyższe działania mają zastosowanie także do sklepów, które dobrowolnie chcą przystąpić do systemu kaucyjnego.

Sposób prowadzenia zbiórek

Sposób prowadzenie zbiórek zależy, od możliwości danego sklepu i warunków umowy zawartej z podmiotem reprezentującym. Dopuszcza się m.in.:

• odbiór przy kasach,
• odbiór w punktach obsługi klienta,
• odbiór w automatach ulokowanych na terenie sklepu.

VAT i rozliczenia

• Kaucja nie powinna być doliczana do ceny produktu na półce i nie podlega VAT przy zakupie, za wyjątkiem depozytów nieodebranych przez klienta — wtedy VAT rozlicza podmiot reprezentujący.
• Podobne zasady rozliczenia VAT mają stosować się jednakowo do opakowań jednorazowych i wielokrotnego użytku.

Sankcje

Od 2026 r. podmioty, które nie przystąpiły do systemu obejmie potrójna stawka opłaty produktowej zamiast kaucji. Oczywiście ma to na celu zmotywowani do włączenia się do systemu kaucyjnego.

Cele systemu

• Ograniczenie ilości zmieszanych odpadów komunalnych, które trafiają do gminnych kolektorów.
• Zwiększenie selektywnej zbiórki opakowań — celem jest osiągnięcie poziomu 77% do 2025 r. i 90% do 2029 r., zgodnie z wymogami dyrektywy unijnej.
• Zwiększenie udziału tworzyw przetworzonych (recyklingowanych) w opakowaniach PET — co najmniej 25% do 2025 r., a 30% do 2030 r.

• Wprowadzenie mechanizmu „zamkniętego obiegu kaucji” ma sprawić, że kaucja pobierana na wcześniejszych etapach łańcucha sprzedaży, utrudni nadużycia i umożliwi lepsze monitorowanie przepływu kaucji.

System kaucyjny, który ruszy 1 października 2025 r., ma zapewnić kompleksowe rozwiązanie mające na celu redukcję odpadów, zwiększenie recyklingu i motywację konsumentów oraz przedsiębiorców do selekcji opakowań.

aplikantka radcowska Sylwia Czarnecka-Pień