15 września 2023 r. w Dzienniku Ustaw opublikowano ustawę nowelizującą przepisy związane z wydawaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Wśród przepisów o charakterze administracyjnym ustawodawca wprowadził nowelizację kodeksu cywilnego w zakresie odnoszącym się do umowy o roboty budowlane. Zmieniono art. 649¹ KC poprzez dodanie paragrafu 1a o treści: ,,Przepisu § 1 nie stosuje się w przypadku, gdy inwestorem jest Skarb Państwa”. Ta pozornie niewielka zmiana może mieć niebagatelne znaczenie dla inwestycji prowadzonych przez Skarb Państwa.

Gwarancja zapłaty, której dotyczy art. 649¹ KC, zabezpiecza uzyskanie od inwestora zapłaty wynagrodzenia przez wykonawcę. Ustawowym celem tej instytucji jest zapobieganie sytuacji, w której inwestor uchyla się od zapłaty wynagrodzenia za wykonane prace z uwagi na swoją niewypłacalność. Wykonawca może zgłosić żądanie udzielenia gwarancji w każdym czasie oraz bez podawania przyczyny, aby następnie po bezskutecznym upływie terminu na przedłożenie żądanej gwarancji zapłaty – odstąpić od umowy z winy inwestora (art. 649⁴ § 1 KC).

O ile cel art. 649¹ KC znajduje uzasadnienie w przypadku prywatnych inwestorów, to w odniesieniu do jednostek publicznych omawiana regulacja często stanowiła jedynie pretekst do rozwiązania umów, których wykonanie z innych przyczyn stało się dla wykonawców nieopłacalne lub utrudnione. Mimo braku ryzyka nieotrzymania wynagrodzenia od Skarbu Państwa, wykonawcy występowali z żądaniem udzielenia gwarancji zapłaty i w ten sposób niejako odwracali sytuację – w przypadku opóźnień na budowie zamiast płacić kary umowne, bezkosztowo opuszczali teren budowy. Ustawodawca dostrzegł powyższe nadużycia, a wprowadzana nowelizacja ma im zapobiec. Wyłączenie Skarbu Państwa z obowiązku udzielania gwarancji zapłaty jest zatem korzystne dla budżetu państwa.

Podmioty objęte nowelizacją

Podkreślić należy, że nowelizacja dotyczy wyłącznie Skarbu Państwa. W ustawie pominięto interesy m.in. jednostek samorządów terytorialnych, które zmagają się z tożsamymi problemami związanymi z prowadzeniem inwestycji, co należy ocenić negatywnie. Niemniej z nowelizacji będzie mógł skorzystać szereg podmiotów, przykładowo, nowy przepis znajdzie zastosowanie do inwestycji budowalnych prowadzonych przez Generalnego Dyrektora GDDKiA.

Przepisy przejściowe

Nowy przepis zacznie obowiązywać po upływie 30 dni od ogłoszenia ustawy – czyli od 16.10.2023 r., ale możliwe będzie jego zastosowanie do umów o roboty budowlane zawartych jeszcze przed dniem 16.10.2023 r., pod warunkiem, że wykonawca nie wystąpi z żądaniem przedstawienia gwarancji zapłaty za roboty budowlane przed tym dniem. Innymi słowy, dotychczasowe przepisy KC znajdą zastosowanie, wyłącznie gdy wykonawca wystąpi z takim żądaniem do inwestora – Skarbu Państwa przed 16.10.2023 r.