Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 stycznia 2014 r., sygn. akt I UK 252/13 (M.P.Pr. 2014/5/265-268) orzekł, że możliwe jest ustalenie zaprzestania wykonywania działalności gospodarczej mimo niewykreślenia jej z ewidencji działalności gospodarczej i – w konsekwencji – uchylenie obowiązku ubezpieczenia.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych osoby prowadzące działalność gospodarczą podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu jej zawieszenia.
 

Sąd Najwyższy w swoim wyroku wskazał, że przepisy te były wielokrotnie przedmiotem wykładni i zgodnie z tą jednolitą wykładnią – osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają obowiązkowi ubezpieczenia społecznego od dnia rozpoczęcia wykonywania takiej działalności i ubezpieczenie to trwa do dnia zaprzestania jej wykonywania, rzeczywiste zaś prowadzenie działalności należy do sfery ustaleń faktycznych. W opinii Sądu nie ulega więc wątpliwości, że obowiązkowy charakter tego ubezpieczenia, jego powstanie i ustanie z mocy prawa wyklucza więc jakikolwiek wpływ woli podmiotów ubezpieczenia na jego istnienie, jak też dowolność w zakresie opłacania składek.
 

Decydujące znaczenie, według Sądu Najwyższego, ma wykonywanie działalności pozarolniczej (gospodarczej) w rozumieniu powołanych przepisów, czyli rzeczywista działalność o cechach określonych w art. 2 ust. 1 Prawa działalności gospodarczej, czyli działalność zarobkowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Ocena, czy faktycznie wykonywana jest działalność gospodarcza, należy więc przede wszystkim do sfery ustaleń faktycznych, a dopiero następnie do ich kwalifikacji prawnej. O faktycznym prowadzeniu działalności nie przesądza także wpis w ewidencji działalności gospodarczej (zarejestrowanie), gdyż ma on charakter wyłącznie deklaratoryjny, a zatem stanowi jedynie domniemanie, że osoba figurująca w ewidencji prowadzi działalność, a zatem ma przede wszystkim znaczenie w sferze ustaleń faktycznych.
 

To domniemanie faktyczne – wynikające z faktu zarejestrowania działalności gospodarczej – zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, może być obalone wszelkimi środkami dowodowymi, toteż możliwe jest ustalenie zaprzestania wykonywania działalności gospodarczej, mimo niewykreślenia jej z ewidencji działalności gospodarczej i – w konsekwencji – uchylenie obowiązku ubezpieczenia.